Giải phẫu và sinh lý của gan làm cho nó dễ bị tồn thương do nhiễm trùng, rối loạn tự miễn dịch, chất độc ,thiếu máu cục bộ. nhưng gan có khả năng bù trừ rất lớn thông qua tái sinh, nhưng nếu bệnh ức chế hoặc hủy hoại tế bào gan tới một ngưỡng mà khả năng bù trù của gan là không hiệu quả sẽ dẫn đến tình trạng chức năng gan giảm rõ rệt. đây là giai đoạn cuối cùng của các bệnh lý về gan mà tổn thương không hồi phục tế bào gan- xơ gan mất bù.

Các giai đoạn tổn thương gan và xơ gan mất bù là giai đoạn cuối cùng

Xơ gan mất bù được hiểu là tình trạng gan mất chức phận không có khả năng đáp ứng các nhu cầu tối thiểu của cơ thể. Biểu hiện của xơ gan mất bù chính là các triệu chứng lâm sàng của tình trạng suy chức năng gan. Các biểu hiện thường xuyên của suy chức năng gan như: mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, tiêu chảy.

Các biểu hiện nghiêm trọng hơn của xơ gan mất bù như:

• Sự bài tiết bất thường các sản phẩm chuyển hóa của bilirubin như : nước tiểu vàng sẫm như nước vối, phân bạc màu.
• vàng da do tích tụ bilirubin trong các mô, mô mỡ dưới da đặc biệt thấy rõ ở niêm mạc mắt, môi, các vùng da non kèm theo ngứa dai dẳng sử dụng thuốc chống ngứa không hiệu quả.
• sườn phải đau do viêm, tắc nghẽn hoặc khối u chèn ép ở gan.
• Quá trình trao đổi Ion amoni bất thường, dẫn đến việc giữ ammonia và  hậu quả gây nên bệnh não do gan
• giảm tổng hợp protein như albumin, hormon và các yếu tố đông máu gây nên các biểu hiện như phù( chủ yếu phù từ bụng trở xuống). sao mạch, bàn tay son, vú to ở nam giới, giảm các hoạt động tình dục.
• 6. cổ trướng: tích tụ dịch ở trong ổ bụng, làm cho tình trạng tăng áp lực tĩnh mạch cửa tăng lên, tình trạng suy chức năng gan khó kiểm soát.
• 7. Tăng áp lực tĩnh mạch cửa: các nguyên nhân ở trước gan, trong gan hay sau gan (Hội chứng Banti) có thể hình thành các tuần hoàn vòng nối giữa hệ tĩnh mạch cửa và tĩnh mạch chủ, khi các vòng nối quá tải sẽ gây giãn, vỡ mà hay gặp là giãn vỡ tĩnh mạch thực quản, trĩ...lách to và tình trạng cổ trướng cũng là một trong những hậu quả do tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Vàng da biểu hiện rất rõ ở mắt.

Chẩn đoán xơ gan mất bù được dựa trên các tiêu chuẩn lâm sàng và cận lâm sàng sau:

• Tiền sử sử dụng rượu nhiều năm, viêm gan do virus hoặc nghiện ma túy, sử dụng thuốc chống lao hay nghề nghiệp tiếp xúc hóa chất độc hại.
• Các triệu chứng biểu hiện của tình trạng suy chức năng gan hoàn toàn như : cổ trướng, sao mạch, bàn tay son.
• giá trị bất thường trong xét nghiệm - thời gian prothrombin, protein huyết thanh, aminotransferase - aspartate (AST) và alanine (ALT), phosphatase kiềm và bilirubin.nhiều trường hợp các men AST hay ALT là bình thường hoặc giảm thấp mà lâm sàng biểu hiện rõ tình trạng xơ gan thì cũng cần phải lưu ý vì có thể tình trạng xơ hóa gan nặng đến mức mà không còn sự hủy hoại tế bào gan để giải phóng các men trên.
• Siêu âm thấy hình ảnh gan xơ.
• sinh thiết là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán và xác định giai đoạn của xơ gan.

Xơ gan mất bù được phân loại theo hình thái:

• Micronodular -nốt nhỏ
• Macronodular -có nốt lớn> 3mm,vách và nốt kích thước khác nhau. Nốt sần lớn hơn có thể gặp ở khoảng cửa.
• Hỗn hợp - một sự kết hợp của micronodular và macronodular.

Điều trị xơ gan là tập trung vào ngăn sự tiến triển và nguy cơ của các biến chứng của xơ gan mất bù:

• Kiêng cữ rượu là một biện pháp nổi bật của tất cả các kế hoạch điều trị xơ gan mất bù
• Xơ gan B và C được điều trị bằng interferon cộng với một thuốc kháng virus thích hợp
• Xơ gan tự miễn dịch được điều trị bằng prednisone và corticosteroid đôi khi là thuốc ức chế miễn dịch
• Ứ mật có thể được điều trị bằng axit ursodeoxycholic để chống lại các acid mật gây độc tế bào gan, kích thích vận chuyển muối mật, sửa đổi đáp ứng miễn dịch.
• Xơ gan nhiễm mỡ (bệnh gan nhiễm mỡ do rượu) và xơ gan nhiễm mỡ không cồn (NASH) thường được quản lý với chế độ ăn uống và tập thể dục, thuốc điều chỉnh mỡ máu.

Chọc hút dịch cổ trướng

• Ngoài việc điều trị các nguyên nhân gây nên xơ gan trên một biện pháp điều trị bắt buộc ở trên tất cả các bệnh nhân xơ gan mất bù là điều trị triệu chứng suy chức năng gan như: giải độc gan, bảo vệ tế bào gan, chọc dịch cổ trướng, thắt buộc cầm máu do chảy máu tĩnh mạch thực quản, làm tắc mạch với các khối u trên nên xơ gan.
• Trên hết các biện pháp điều trị trên là điều trị thay thế gan xơ bằng ghép gan, đây là phương pháp điều trị tốn kém. Nước ta đã ghép được gan nhưng chi phí còn rất cao.

Theo cantho 26/8/2010