Gấc là một cây thực phẩm đặc biệt của Việt Nam, có tên khoa học là Momordica Cochinchinensis (spreng) Lour thuộc họ bầu bí Cucurbitaceae. Có khoảng 45 loài thuốc chi Momoridica trên thế giới phân bố ở các vùng nhiệt đới. Ở Việt Nam có khoảng 3 loài thường gọi là gấc nếp, gấp tẻ và gấc lai.

Từ hàng ngàn năm nay, nhân dân ta đã có tập tục nấu xôi gấc bằng cách sử dụng màng đỏ bao quanh hạt. Ở một số nơi, người dân còn dùng cả phần thịt vàng của quả gấc trộn lẫn với phần màng đỏ này. Ngoài việc được sử dụng làm thực phẩm, cây gấc còn là 1 loại thực vật dùng làm thuốc chữa bệnh rất hữu hiệu. Trong cuốn Nam Dược Thần Hiệu của Tuệ Tĩnh vào thế kỷ 14 đã ghi nhiều công dụng chữa bệnh của nó, trong đó có bài thuốc chữa bệnh quai bị mà vị chính là hạt gấc. Hạt này còn được gọi là Mộc Miết Tử, là vị thuốc được ghi chính thức vào dược điển Trung Quốc năm 1988 và 1993 để điều trị mụn nhọt, chống viêm. Thân và rễ gấc được dùng điều trị tê thấp, đau nhức xương. Lá gấc non được dùng để điều trị mụn nhọt, có khi người ta còn dùng chữa các bệnh sưng vú, áp xe.

Gấc là loại thực phẩm đã được sử dụng lâu đời ở nước ta, nhưng việc nghiên cứu cây này thì mới chỉ được thực hiện trong những năm gần đây. Năm 1988 – 1989 trong khuôn khổ chương trình trọng điểm quốc gia nghiên cứu về các chất dinh dưỡng 64D03 do GS. Từ Giấy làm chủ nhiệm chương trình, TS. Phan Quốc Kinh và các cộng sự đã nghiên cứu các chế phẩm từ quả gấc để làm các chất bổ sung dinh dưỡng thuộc về mục 64D0305B. Từ năm 1941, bộ môn dược liệu trường Đại học Dược Hà Nội đã bước đầu xác định màng đỏ bao quanh hạt gấc ngoài chứa beta – caroten thì còn chứa lycopen - một chất chống lão hóa mạnh nhất hiện nay. Hiện nay, trên thị trường dược phẩm Việt nam, đã xuất hiện một số chế phẩm có chứa dầu màng gấc được dùng làm thuốc bổ, điều trị suy dinh dưỡng cho trẻ em và một số bệnh về mắt, đặc biệt, trong khoảng thời gian 20 -30 năm gần đây, các bác sĩ đã sử dụng dầu màng gấc để phòng và điều trị một số bệnh ung thư ở Việt Nam. Như vậy, việc phát triển trồng rộng rãi cây gấc để cung cấp các sản phẩm có chứa beta – caroten, vitamin E và vitamin F phục vụ nhu cầu phòng bệnh và chữa bệnh cho nhân dân ta là một hướng cần được khuyến khích và đầu tư. Các thuốc này không những sẽ góp phần đáp ứng nhu cầu về các thuốc chống suy dinh dưỡng, phòng chống lão hóa mà còn có khả năng xuất khẩu sang nhiều nước khác. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng giống gấc nếp được trồng ở vùng đồng bằng Bắc bộ của Việt Nam có tỷ lệ dầu gấc cao nhất, hàm lượng chất chính như beta – caroten, lycopen cao hơn hẳn các giống khác ở các vùng và quốc gia lân cận. Chính vì vậy, sản phẩm từ Gấc nếp, đặc biệt là dầu gấc nếp nguyên chất có tác dụng tốt trong điều trị chống lão hóa, giúp sáng mắt, đẹp da và hỗ trợ phòng chống ung thư.

Tóm lại, gấc là một thực phẩm – thuốc độc đáo ở Việt Nam. Việc trồng gấc và sử dụng các chế phẩm của nó sẽ góp phần phòng và điều trị bệnh thiếu vitamin A ở trẻ em, tạo nguồn thực phẩm có chứa các chất chống oxy hóa quý giá, làm cho người già khỏe mạnh, mắt sáng hơn, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể. Nhân dân có thể tự điều chế dầu gấc dự trữ dùng dần tại gia đình như sau: Bổ đôi quả gấc chín già và moi lấy ruột, phơi hoặc sấy khô rồi bóc tách lấy lớp màng đỏ bao quanh hạt và phơi khô giòn, thái nhỏ và cho vào nồi hoặc chảo, cho dầu ăn ngập và rán nhỏ lửa khoảng 105 – 1100C. khi dầu đã chảy ra hết, tóp giòn, vớt bỏ tóp, rồi để nguội lọc qua phễu trên đã để sẵn miếng vải màn để loại cặn rồi cho vào chai có màu đã rửa sạch, sấy khô có nút đậy thật kín. Để ở chỗ tối, dùng trong một năm. Trong quá trình sử dụng không nên dùng mỡ gấc, dầu gấc để rán, vì nhiệt độ cao sẽ phá hủy caroten. Nên trộn vào thức ăn đã nấu chín hoặc uống thay dầu cá, mỗi ngày khoảng 10g (2 muỗng cà phê) tương đương 700microgram vitamin A cho trẻ suy dinh dưỡng, làm tăng sức miễn dịch và đề kháng của cơ thể. Nếu là dầu gấc nguyên chất ép từ màng gấc đã phơi, sấy khô thì liều cho trẻ em hàng ngày chỉ cần 8 giọt (khoảng 2 viên nang). Nên chọn loại gấc nếp vì chất lượng cao gấp nhiều lần các loại gấc khác. Hạt đen của quả gấc có thể nướng vàng rồi ngâm rượu để xoa bóp trong bệnh thấp khớp, sưng đau các khớp, chấn thương tụ máu…có tác dụng không thua gì mật gấu.

Ds. Hoàng Tuấn Anh